Trẻ sơ sinh bị vàng da ba mẹ phải làm sao?

Cách xác định vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh

Ở trẻ sơ sinh, hiện tượng vàng da có thể do các nguyên nhân sinh lý hoặc bệnh lý. Trong khi vàng da sinh lý là hiện tượng bình thường và tự khỏi, vàng da bệnh lý lại có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm. Việc phân biệt hai loại vàng da này là rất quan trọng để có cách xử lý phù hợp.

1. Vàng da sinh lý

Vàng da sinh lý thường chỉ xuất hiện nhẹ và tự hết sau một thời gian. Đối với trẻ đủ tháng, hiện tượng này xuất hiện sau 24 giờ kể từ khi sinh và thường biến mất sau khoảng 1 tuần. Với trẻ sinh non, hiện tượng có thể kéo dài tới 2 tuần.

Các đặc điểm của vàng da sinh lý bao gồm:

Mức độ nhẹ: Vàng da chỉ xuất hiện ở vùng mặt, cổ, ngực và phần bụng phía trên rốn, không lan rộng xuống các vùng khác.
Không có dấu hiệu bất thường khác: Trẻ vẫn bú tốt, không lừ đừ, không bị thiếu máu hay gan, lách to.
Nồng độ Bilirubin trong máu ở mức an toàn: Ở trẻ đủ tháng, nồng độ Bilirubin không vượt quá 12mg%, và ở trẻ thiếu tháng không vượt quá 14mg%. Tốc độ tăng Bilirubin cũng không quá 5mg% trong vòng 24 giờ.
Nước tiểu và phân: Nước tiểu của trẻ có thể có màu tối hơn bình thường, trong khi phân có thể nhạt màu.
Nguyên nhân của vàng da sinh lý là do sự tích tụ Bilirubin, một chất màu vàng được sinh ra khi các hồng cầu trong máu bị phân hủy. Trẻ sơ sinh có lượng hồng cầu cao và quá trình phân hủy diễn ra thường xuyên. Do gan của trẻ chưa phát triển đủ để xử lý hết lượng Bilirubin này, hiện tượng vàng da xảy ra. Khi gan của trẻ dần hoàn thiện, thường là sau khoảng 2 tuần, hiện tượng này sẽ tự biến mất mà không gây ra bất kỳ vấn đề nghiêm trọng nào.

2. Vàng da bệnh lý

Vàng da bệnh lý thường xuất hiện sớm, trong vòng 24 giờ sau khi trẻ chào đời. Biểu hiện dễ nhận thấy là tình trạng vàng da kéo dài hơn bình thường, không tự hết sau 1 tuần đối với trẻ đủ tháng hoặc 2 tuần đối với trẻ sinh non. Màu vàng có thể lan rộng khắp cơ thể, bao gồm cả lòng bàn tay, bàn chân và thậm chí là kết mạc mắt.

Ngoài hiện tượng vàng da, trẻ có thể có các triệu chứng bất thường như lừ đừ, không chịu bú, hoặc thậm chí co giật. Kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ Bilirubin trong máu tăng cao hơn bình thường. Nếu không được can thiệp kịp thời, vàng da bệnh lý có thể dẫn đến biến chứng nhiễm độc thần kinh, trong đó Bilirubin gián tiếp xâm nhập vào não gây tổn thương nặng, có thể dẫn đến tử vong hoặc gây ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ của trẻ.

Nguyên nhân gây vàng da bệnh lý có thể bao gồm:

• Mẹ và bé có sự khác biệt nhóm máu (ABO, Rh).
• Các bệnh lý về tan máu như thiếu men G6PD, hồng cầu hình liềm hoặc nhiễm trùng.
• Xuất huyết dưới da.
• Trẻ không đi phân su sớm.
• Nhiễm virus trong quá trình mang thai.
• Các bệnh về gan mật bẩm sinh như teo hoặc giãn đường mật.

Phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra do vàng da bệnh lý.

Dấu hiệu cần đưa trẻ đi khám

Khi trẻ có các dấu hiệu sau, cha mẹ nên nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế để kiểm tra và tìm nguyên nhân điều trị vàng da kịp thời:

• Vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau khi sinh.
• Vàng da lan toàn thân, bao gồm cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
• Vàng da kéo dài hơn 1 tuần ở trẻ đủ tháng, hoặc hơn 2 tuần ở trẻ sinh non.
• Vàng da kèm theo các dấu hiệu bất thường như bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu, v.v.

Hiện tượng vàng da có thể được phát hiện dễ dàng bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng. Do đó, các bà mẹ cần kiểm tra kỹ màu da của trẻ mỗi ngày. Nếu màu da khó nhận biết (trẻ có da đỏ hồng hoặc sẫm màu), mẹ có thể ấn nhẹ ngón tay lên da trẻ trong vài giây, sau đó thả ra. Nếu vùng da ấn có màu vàng rõ rệt, rất có thể trẻ đã bị vàng da. Khi thấy dấu hiệu nghi ngờ, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra và điều trị kịp thời.

Cách phòng tránh hiện tượng vàng da ở trẻ sơ sinh

Theo dõi sức khỏe mẹ trong suốt thai kỳ:
Khám thai định kỳ giúp phát hiện và xử lý kịp thời những bệnh lý trong thai kỳ, tránh được các biến chứng như sinh non, nhiễm trùng từ mẹ sang con, hoặc trẻ sinh ra có cân nặng không bình thường (quá nhẹ hoặc quá nặng).

Cho bé bú sớm sau sinh:
Việc cho bé bú sữa non ngay sau khi sinh không chỉ cung cấp dưỡng chất quý giá mà còn giúp trẻ duy trì nhiệt độ cơ thể, ngăn ngừa hạ đường huyết và hỗ trợ hệ tiêu hóa, giúp bé đi phân su sớm, từ đó giảm nguy cơ vàng da.

Giữ ấm và đảm bảo môi trường thoải mái cho trẻ:
Giữ ấm cho bé để tránh hạ thân nhiệt và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động tốt, giảm nguy cơ vàng da.

Theo dõi màu da của bé:
Bố mẹ nên thường xuyên quan sát màu da của bé dưới ánh sáng đủ mạnh để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu vàng da nào. Phòng ngủ của trẻ cần có đủ ánh sáng tự nhiên để dễ dàng theo dõi.

Các phương pháp điều trị vàng da sơ sinh bệnh lý

Liệu pháp chiếu đèn:
Đây là phương pháp phổ biến và an toàn để điều trị vàng da do tăng Bilirubin gián tiếp. Ánh sáng sẽ giúp chuyển hóa Bilirubin trong máu thành dạng không độc, từ đó được đào thải ra ngoài qua phân và nước tiểu. Trẻ sẽ được đặt dưới đèn chiếu, với mắt và vùng nhạy cảm được che chắn để bảo vệ.

Thay máu:
Khi vàng da ở mức nghiêm trọng và không đáp ứng với chiếu đèn, hoặc khi xuất hiện các triệu chứng thần kinh, biện pháp thay máu sẽ được sử dụng để loại bỏ Bilirubin khỏi cơ thể và ngăn ngừa các biến chứng nặng.

Lưu ý về phơi nắng
Phơi nắng buổi sáng không phải là phương pháp hiệu quả để điều trị vàng da bệnh lý, vì cường độ ánh sáng không đủ mạnh, và trẻ không thể tiếp xúc với ánh nắng trong thời gian dài mà đảm bảo an toàn.

Nếu vàng da xuất phát từ các bệnh lý như teo đường mật hoặc giãn đường mật bẩm sinh, phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào từng nguyên nhân, và trong một số trường hợp, phẫu thuật có thể là cần thiết để điều trị.