Việc cho bé bắt đầu ăn dặm là một cột mốc quan trọng trong hành trình dinh dưỡng của trẻ. Giai đoạn này đóng vai trò lớn đối với sự phát triển về cả thể chất, trí tuệ và sức khỏe tổng quát của bé trong tương lai. Nếu không được hướng dẫn đúng cách từ đầu, bé có thể phát triển sự sợ hãi đối với thức ăn, dẫn đến tình trạng biếng ăn và khả năng hấp thu dinh dưỡng kém. Vì vậy, việc cho bé ăn dặm đúng cách là vô cùng cần thiết để hỗ trợ sự phát triển toàn diện của bé.
Để bé ăn dặm đúng cách, cha mẹ cần chú ý đến giai đoạn ăn dặm, đây là thời điểm quan trọng trong quá trình phát triển của trẻ. Giai đoạn này đánh dấu sự chuyển đổi từ sữa mẹ sang các loại thực phẩm khác, giúp trẻ làm quen với nhiều nguồn dinh dưỡng mới. Vì vậy, cách tiếp cận đúng đắn của cha mẹ khi cho bé ăn dặm là rất quan trọng.
Thời điểm thích hợp cho bé bắt đầu ăn dặm
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ nên bắt đầu ăn dặm khi được 6 tháng tuổi. Lúc này, sữa mẹ không còn đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng cho bé, và hệ tiêu hóa của trẻ đã phát triển đủ để tiêu hóa các loại thực phẩm đặc hơn.
Một số dấu hiệu cho thấy bé đã sẵn sàng để bắt đầu ăn dặm bao gồm:
- Trẻ đã đủ 6 tháng tuổi.
- Trẻ có thể ngồi một cách tự nhiên mà không cần hoặc cần rất ít sự hỗ trợ.
- Trẻ kiểm soát đầu tốt và ổn định.
- Trẻ có thể tự cầm nắm và đưa thức ăn lên miệng.
- Trẻ có phản xạ nhai khi thấy người lớn ăn.
- Trẻ vẫn có cảm giác đói sau khi đã bú mẹ đầy đủ.
Nhận biết những dấu hiệu này sẽ giúp cha mẹ biết được khi nào là thời điểm thích hợp để bắt đầu cho bé ăn dặm, đảm bảo quá trình này diễn ra thuận lợi và hiệu quả.
Bắt đầu với thực phẩm nào cho bé ăn dặm?
Khi cho bé bắt đầu ăn dặm, mẹ cần đảm bảo bữa ăn có đủ bốn nhóm thực phẩm chính: tinh bột (như gạo, ngô), chất đạm (như thịt, cá, trứng), chất béo (dầu thực vật, mỡ động vật), và chất xơ, vitamin cùng khoáng chất (rau xanh, củ quả). Tuy nhiên, khi mới giới thiệu thức ăn cho bé, mẹ nên cho bé thử từng loại thực phẩm riêng biệt, thay vì trộn chúng lại.
Nếu mẹ chọn phương pháp truyền thống bằng bột gạo hoặc cháo xay, nên bắt đầu với bột gạo nguyên chất hoặc bột pha với sữa mẹ. Sau đó, dần dần thêm đạm, chất béo và cuối cùng là rau củ. Không khuyến khích sử dụng bột ăn dặm sẵn có, nhưng nếu mẹ quá bận rộn và phải dùng, hãy chọn bột chỉ chứa một loại ngũ cốc thay vì hỗn hợp. Một số lựa chọn khác có thể bao gồm các loại quả chín hoặc rau củ mềm hấp rồi nghiền nhuyễn, như chuối, bơ, bí ngô, cà rốt, khoai lang, trước khi chuyển sang thịt và rau xanh.
Nếu theo phương pháp ăn dặm tự chỉ huy, cần chú ý đến việc cân bằng dinh dưỡng. Trẻ em cần nhiều chất béo hơn chất xơ để hỗ trợ sự phát triển và hấp thụ dinh dưỡng. Quá nhiều chất xơ có thể cản trở việc hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết. Khi mới bắt đầu, mẹ nên chọn các loại rau củ nghiền hoặc xay nhuyễn như cà rốt, bí đỏ, khoai tây, khoai lang và trái cây xay nhuyễn như táo hấp, lê hấp, chuối nghiền. Sau đó, có thể thêm các loại thịt, thức ăn dạng viên, thanh vào chế độ ăn của bé.
Lựa chọn phương pháp ăn dặm phù hợp phụ thuộc vào điều kiện của từng gia đình và nhu cầu của mẹ và bé. Không có quy tắc cụ thể nào về việc bắt đầu với loại thực phẩm nào, mẹ chỉ cần chọn thực phẩm ít gây dị ứng và gần giống với loại sữa bé đang dùng. Ví dụ, nếu bé đã quen với sữa mẹ, có thể bắt đầu bằng chuối chín nghiền trộn với sữa mẹ. Nếu bé quen với sữa công thức, hãy thử bắt đầu bằng quả bơ. Mỗi bé có khẩu vị và nhu cầu dinh dưỡng khác nhau, vì vậy mẹ nên thử nghiệm để tìm ra cách phù hợp nhất cho bé yêu của mình.
Tập cho bé ăn dặm như thế nào?
Bắt đầu như thế nào?
Trước khi chính thức cho bé ăn dặm, mẹ có thể cho con chơi với thìa nhựa để xem bé phản ứng thế nào. Nếu bé có thể tự đưa thìa vào miệng một cách chính xác, đó là dấu hiệu tốt để bắt đầu quá trình ăn dặm. Hãy chọn thời điểm cả mẹ và bé đều cảm thấy thoải mái để bắt đầu việc này.
Khi cho bé ăn, cần đặt bé ngồi thẳng để tránh nguy cơ bị sặc. Nên sử dụng ghế ăn dặm để bé quen với việc ngồi vào ghế trước mỗi bữa ăn. Dùng thìa nhựa an toàn để xúc thức ăn cho bé, ưu tiên các loại thìa nhựa nông, có viền tròn và nhẵn. Nếu có thể, chọn thìa nhựa báo nóng để đảm bảo nhiệt độ thức ăn không quá nóng hoặc lạnh, tránh gây tổn thương cho bé. Việc tập cho bé một thói quen ăn uống đúng cách từ đầu sẽ giúp bé duy trì được thói quen lành mạnh này suốt đời.
Khi mới bắt đầu, mẹ chỉ cần cho bé ăn khoảng 1/2 thìa cà phê thức ăn hoặc ít hơn. Trong quá trình ăn dặm, mẹ nên trò chuyện và tương tác với bé. Ban đầu, bé có thể tỏ ra bối rối, nhăn nhó, hoặc đẩy thức ăn ra khỏi miệng. Đây là những phản ứng hoàn toàn bình thường. Để giúp bé dễ dàng hơn trong việc ăn dặm lần đầu, mẹ có thể cho bé bú một ít sữa mẹ hoặc sữa công thức trước khi cho bé ăn thức ăn đặc.
Một thắc mắc phổ biến của nhiều bà mẹ trẻ là nên cho bé ăn dặm vào thời điểm nào trong ngày? Nguyên tắc là chọn thời điểm bé vui vẻ nhất và có dấu hiệu muốn ăn. Trẻ bú sữa mẹ thường có hứng thú ăn hơn vào cuối ngày khi lượng sữa mẹ giảm. Ngược lại, trẻ dùng sữa công thức thường đói nhất vào buổi sáng, sau một giấc ngủ dài.
Khi muốn cho bé thử một món ăn mới, mẹ nên cho bé ăn vào buổi sáng. Nếu bé có phản ứng dị ứng, mẹ sẽ dễ dàng xử lý hơn vào ban ngày, và các triệu chứng rối loạn tiêu hóa cũng sẽ giảm dần vào buổi chiều tối. Bắt đầu món mới vào buổi tối có thể khiến mẹ phải thức đêm để chăm con nếu có bất kỳ phản ứng nào xảy ra.
Trong quá trình ăn dặm, bé có thể thay đổi sở thích và khẩu vị từ ngày này sang ngày khác. Có ngày bé sẽ ăn ngon lành vài thìa bột, nhưng ngày hôm sau lại chỉ ăn một ít hoặc thậm chí không muốn ăn. Bé cũng có thể thích một món nào đó hôm nay, nhưng lại từ chối món đó vào ngày mai. Đây là điều hoàn toàn bình thường và mẹ cần kiên nhẫn trong quá trình này.
Quan sát phản ứng của trẻ
Khi lần đầu cho bé thử thức ăn mới, nếu bé tỏ ra hào hứng, há miệng và vui vẻ tiếp nhận đồ ăn, điều này cho thấy bé đã sẵn sàng ăn dặm. Ngược lại, nếu bé ngậm chặt miệng, nhăn mặt, quay đi, hoặc đẩy thức ăn ra, đó là dấu hiệu cho thấy bé chưa sẵn sàng, và mẹ không nên ép bé ăn. Sự thoải mái và niềm vui của cả mẹ và bé trong bữa ăn quan trọng hơn việc tuân thủ lịch trình ăn uống cố định.
Nếu lần đầu bé không chấp nhận, mẹ cũng đừng nản lòng. Kiên nhẫn thử lại là điều quan trọng. Trẻ có thể cần từ 6 đến 10 lần thử để chấp nhận một loại thức ăn mới, và khả năng này tăng lên rõ rệt sau 12-15 lần. Có những bé có thể há miệng to để đón thìa thức ăn, nhưng lại chưa biết cách ngậm miệng và do đó, thức ăn có thể bị trào ra ngoài. Mẹ cần cho bé thêm thời gian để học cách sử dụng lưỡi di chuyển thức ăn từ trước ra sau miệng và nuốt. Nếu bé vẫn không thể nuốt sau vài lần thử, có thể cần đợi thêm 1-2 tuần trước khi thử lại.
Trong trường hợp bé từ chối ăn bằng thìa, mẹ có thể thử dùng ngón tay của mình để cho bé ăn. Ngón tay mềm mại có thể giúp bé tiếp nhận thức ăn dễ dàng hơn. Tuy nhiên, hãy chắc chắn rửa sạch tay trước khi cho bé ăn. Mẹ có thể dùng ngón tay xúc một chút thức ăn, yêu cầu bé há miệng to và đặt đầu ngón tay lên môi bé để bé mút. Sau đó, mẹ có thể đưa thức ăn vào đầu lưỡi của bé (nơi nhạy cảm với vị ngọt) và quan sát xem bé có nuốt hay không. Nếu bé chấp nhận, mẹ có thể tiếp tục đưa thức ăn vào giữa lưỡi bé.
Về cấu trúc giải phẫu, các nhú vị giác cảm nhận vị ngọt nằm ở đầu lưỡi, vị mặn ở hai bên, vị đắng ở cuống lưỡi, và ở phần giữa lưỡi thường là các nhú trung tính hơn. Do đó, khi cho bé thử thức ăn mới, mẹ nên đặt thức ăn có vị ngọt lên đầu lưỡi của bé, còn các thức ăn ít ngọt hơn như rau thì nên đặt ở phần giữa lưỡi để tăng khả năng bé nuốt thức ăn thay vì nhè ra.
Những mẹo giúp bạn cho trẻ tập làm quen với thức ăn
1. Bắt đầu khi trẻ được 6 tháng tuổi
6 tháng là thời điểm lý tưởng để bắt đầu cho bé ăn dặm, khi hệ tiêu hóa của bé đã phát triển đủ để xử lý thức ăn đặc, và bé cũng đã sẵn sàng về mặt thể chất và tinh thần.
2. Bắt đầu với thực phẩm lành mạnh
Trước đây, nhiều cha mẹ thường bắt đầu với ngũ cốc, nhưng hiện nay khuyến nghị này đã không còn phù hợp. Thay vào đó, bạn có thể cho bé ăn các loại trái cây và rau củ như bí đỏ, khoai lang, đậu Hà Lan, bơ, và chuối. Những loại này dễ nghiền nhuyễn và có thể được pha trộn thành hỗn hợp mịn.
3. Đảm bảo độ lỏng hợp lý
Vì đây là lần đầu tiên bé thử ăn thức ăn không phải là sữa, nên các món ăn cần có độ lỏng phù hợp. Bạn có thể pha hỗn hợp nghiền nhuyễn với sữa mẹ hoặc sữa công thức để làm mềm thức ăn. Khi bé đã quen hơn, bạn có thể từ từ chuyển sang các loại thức ăn có độ đặc và kết cấu phong phú hơn.
4. Bắt đầu từ từ với một bữa ăn mỗi ngày
Trong những tháng đầu, mục tiêu chính là giúp bé làm quen với mùi vị và kết cấu mới. Hãy bắt đầu với một bữa ăn mỗi ngày vào thời điểm bé cảm thấy vui vẻ và hơi đói, khoảng một giờ sau khi bé bú hoặc khi bé đã nghỉ ngơi đầy đủ.
5. Tiếp tục cho bé bú mẹ hoặc sữa công thức
Trong giai đoạn này, phần lớn calo và chất dinh dưỡng của bé vẫn đến từ sữa mẹ hoặc sữa công thức. Do đó, không nên giảm bớt việc cho bé bú. Sữa mẹ và sữa công thức vẫn là nguồn dinh dưỡng chính và quan trọng nhất cho bé cho đến khi bé tròn một tuổi hoặc thậm chí lâu hơn.
6. Đừng lo lắng nếu bé không thích một món ăn nào đó
Nếu bé không thích một loại thức ăn nào đó, đừng quá lo lắng. Trẻ có thể cần đến 10 lần thử một loại thức ăn mới trước khi bắt đầu thích nó. Bạn có thể tiếp tục cho bé thử món ăn này kết hợp với những món mà bé đã thích.
7. Chọn thực phẩm hữu cơ khi có thể
Mua thực phẩm hữu cơ giúp giảm thiểu việc bé tiếp xúc với các hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu. Thực phẩm hữu cơ là lựa chọn an toàn và tốt nhất cho sức khỏe của bé, đồng thời hỗ trợ canh tác bền vững cho thế hệ tương lai.
8. Thử nếm thức ăn của bé
Vì bé có thể thích những gì bạn thích, hãy thử nếm thức ăn trước khi cho bé ăn. Thức ăn dành cho trẻ không nên có muối hoặc đường, nhưng vẫn cần ngon và có mùi thơm hấp dẫn. Nếu bạn không thích món ăn đó, rất có thể bé cũng sẽ không thích.
9. Đáp ứng linh hoạt nhu cầu của bé
Trẻ có thể có những ngày thích ăn nhiều hoặc ít hơn, tương tự như người lớn. Khi bé mọc răng hoặc cảm thấy không khỏe, bé có thể không muốn ăn thức ăn đặc trong vài ngày. Thay vì tuân theo lịch trình cứng nhắc, hãy linh hoạt để đáp ứng nhu cầu và tâm trạng thay đổi của bé.
10. Tạo không khí vui vẻ trong bữa ăn
Một trong những mục tiêu của việc cho ăn dặm là giúp bé trải nghiệm thức ăn một cách tích cực, từ đó hình thành thói quen ăn uống lành mạnh và yêu thích nhiều loại thức ăn.
Giai đoạn ăn dặm là một phần quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện. Nếu bé không ăn đúng cách, có thể dẫn đến thiếu vi khoáng chất, biếng ăn, chậm lớn, và kém hấp thu. Cha mẹ nên bổ sung cho bé các sản phẩm chứa lysine, các vi khoáng chất, và vitamin thiết yếu để đảm bảo bé nhận đủ dưỡng chất, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường khả năng hấp thu, giúp bé ăn ngon miệng hơn.